Các thời kỳ Bộ Hộ

Nhà Đường

Thời Đường, quan đứng đầu bộ Hộ là thượng thư với hàm chánh tam phẩm, dưới là 2 thị lang hàm chánh tứ phẩm hạ[2], quản lý việc đất đai, dân số, tiền, lương thực, sưu thuế, cống nạp. Bộ Hộ chia ra làm 4 ti:

  • Hộ bộ ti: Tuần quan 2 người, chủ sự 4 người. Quản lý hộ khẩu, ruộng đất, phú dịch, cống hiến, quyên miễn, các vấn đề liên quan tới hôn nhân và thừa kế.
  • Độ chi ti: Chủ sự 2 người. Quản lý thuế ruộng
  • Kim bộ ti: Chủ sự 3 người. Quản lý xuất-nhập kho tàng
  • Thương bộ ti: Chủ sự 3 người. Quản lý tô thuế, xuất nhập quân lương.

Đến năm Long Sóc thứ 3 (663) Đường Cao Tông cho đổi hộ bộ ti thành ti nguyên, độ chi ti thành ti độ, kim bộ ti thành ti trân, thương bộ ti thành ti dữu[2]. Đến năm Quang Trạch thứ nhất (684) Đường Duệ Tông cho đổi bộ Hộ thành địa quan[2]. Đến năm Thiên Bảo 11 (752) Đường Huyền Tông đổi kim bộ ti thành ti kim, thương bộ ti thành ti trữ[2]. Thành phần quan chức của hộ Bộ như sau:

  • Hộ bộ ti: hộ bộ lệnh sử 17 người, thư lệnh sử 34 người, kê sử 1 người, đình trưởng 6 người, chưởng cố 10 người[2].
  • Độ chi ti: đạc chi lệnh sử 16 người, thư lệnh sử 33 người, kê sử 1 người, chưởng cố 4 người[2].
  • Kim bộ ti: kim bộ chủ sự 3 người, lệnh sử 10 người, thư lệnh sử 21 người, kê sử 1 người, chưởng cố 4 người[2].
  • Thương bộ ti: thương bộ lệnh sử 12 người, thư lệnh sử 23 người, kê sử 1 người, chưởng cố 4 người[2].

Mông-Nguyên

Thời kỳ đầu, quản lý bộ Hộ có: thượng thư 3 người hàm chánh tam phẩm, thị lang 2 người hàm chánh tứ phẩm, lang trung 2 người hàm tòng ngũ phẩm, viên ngoại lang 3 người hàm tòng lục phẩm[3]. Năm Trung Thống thứ nhất (1260) thời Nguyên Thế Tổ lấy Lại cùng Hộ và Lễ làm tả tam bộ với thượng thư 2 người, thị lang 2 người, lang trung 4 người, viên ngoại lang 6 người. Năm Chí Nguyên thứ nhất (1271) tách bộ Hộ ra với thượng thư 3 người, thị lang 4 người, lang trung 4 người, viên ngoại lang 3 người. Năm 1273 phục hồi tả tam bộ[3]. Năm 1275, tách bộ Hộ ra với thượng thư, thị lang, lang trung mỗi chức 1 người, viên ngoại lang 2 người[3]. Năm 1277, lập ra thượng thư lục bộ, với thượng thư, thị lang, lang trung, viên ngoại lang đều 2 người. Năm 1283, tăng thượng thư thêm 1. Năm 1289, tăng lang trung và viên ngoại lang thành 4 người mỗi chức. Năm 1293, mỗi chức chỉ có hai người. Năm Đại đức thứ 5 (1301) thời Nguyên Thành Tông, thượng thư và viên ngoại lang 1 người, các thiết 3 người, chủ sự 8 người, Mông Cổ tất đồ xích 7 người, lệnh sử 61 người, Hồi Hồi lệnh sử 6 người, khiếp lý mã xích 1 người, tri ấn 2 người, tấu sai 32 người, Mông Cổ thư tả 1 người, điển lại 22 người, ti kế quan 4 người[3].

Nhà Minh

Thời Minh, bộ Hộ gồm có 4 ti bộ:

  • Tổng bộ ti, quản lý hộ khẩu, điền thổ, cống, thuế;
  • Độ chi bộ ti, quản lý thi khảo, ban thưởng;
  • Kim bộ ti, quản lý chợ búa, hàng hóa, kho tàng, chè muối;
  • Thương bộ ti, quản lý vận tải, tích trữ quân lương.